برنامه وزارت نفت برای افزایش تولید پروپیلن
بررسی وضعیت صنایع پایین‌دستی پتروشیمی‌ها نشان می‌دهد که یکی از مشکلات جدی این صنایع کمبود مواد اولیه مورد نیاز آنها است. کمبود مواد اولیه باعث شده که برای خرید این مواد از بورس کالا، رقابت شدیدی صورت بگیرد که نتیجه این اتفاق، افزایش قابل ملاحظه قیمت مواد اولیه و در نتیجه افزایش قیمت محصول تولیدی خواهد بود.
از طرفی حضور گسترده دلالان در بازار بورس برای خرید برخی از مواد اولیه موردنیاز صنایع پایین‌دستی نیز باعث تشدید رقابت بین دلالان و تولیدکنندگان واقعی شده است.
یکی از تبعات منفی مداخله دلالان در بازار، افزایش قیمت برخی مواد اولیه تا سقف ۷۰ الی ۸۰ درصد بالای قیمت فوب صادراتی است که دود این افزایش قیمت در نهایت به چشم عموم مردم می‌رود.
به اعتقاد کارشناسان، اولویت نهایی وزارت نفت در صنعت نفت باید به برنامه‌ریزی و سیاستگذاری در جهت توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی ختم شود، زیرا ارزش افزوده و اشتغال‌زایی اصلی در صنعت نفت در صنایع تکمیلی پتروشیمی تحقق مییابد.
در این راستا برای بررسی دقیق‌تر چالشهای پیش‌روی صنایع پایین‌دستی و رمزگشایی از دلایل عدم توسعه این صنعت با مرضیه طهماسبی رئیس دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی به گفتگو نشستیم.
اشاره کردید که در ماده اولیه پلی اتیلن ترفتالات یا پِت با کمبود مواد اولیه مواجه هستیم. از طرفی پتروشیمی شهید تندگویان به عنوان تنها تولیدکننده پِت در کشور ادعا میکند که تمامی نیاز بازار را تامین کرده است. از طرفی صنایع نساجی می‌گویند پت گرید نساجی کمتر از میزات تقاضای واقعی عرضه می‌شود. تحلیل شما درباره وضعیت عرضه و تقاضای پِت در کشور چیست؟
طهماسبی: بررسی عرضه پت در بازه فروردین تا مهر سال جاری نشان می‌دهد، نسبت عرضه به تولید شرکت ۱۳۲ درصد بوده است، یعنی ۳۲ درصد پت نساجی عرضه شده است، اما کسی آن را نخریده است. در واقع عرضه بیشتر از تقاضا بوده است. البته در صنایع نساجی تقاضا برای پِت به صورت فصلی است. یعنی در نیمه اول سال مخصوصاً در تابستان نیاز به پِت بطری افزایش مییابد و در نیمه دوم سال پت نساجی تقاضا بیشتری دارد، پس پتروشیمی تندگویان در حوزه عرضه پِت نساجی کم کاری نکرده و همکاری خوبی هم داشته است.
با این حال در ۶ ماه اول سال هم برای خرید پت نساجی رقابت وجود داشت که این موضوع نشاندهندی کمبود مواد اولیه است. در حال حاضر ما پیگیر واردات پِت موردنیاز صنایع نساجی هستیم و ملزم هستیم، براساس مقررات تنظیم بازار روی موادی که با کمبود آنها مواجه هستیم مجوز واردات بدهیم.
مسئولان پتروشیمی تندگویان خیلی گلایه دارند که ما تمام محصولات را تولید میکنیم و بازار را در پت تامین میکنیم، حالا چرا می‌خواهند در این شرایط کمبود ارز، ارز کشور را صرف واردات پِت کنند؟
طماسبی: ما نهاد حاکمیتی هستیم و با توجه به واقعیت بازار تصمیم‌گیری میکنیم و اینجا بحث منافع ملی مطرح است. البته جای تقدیر و تشکر زیادی از هلدینگ خلیج فارس وجود دارد و پتروشیمی تندگویان هم واقعا کم کاری نکرده است، ولی به هر حال کمبود مواد اولیه را هم نمی‌توان نادیده گرفت، چون به صنایع پایین‌دستی و در نهایت مردم آسیب وارد می‌شود.
براساس برآوردها نیمه دوم سال معمولاً افزایش مصرف پِت خواهیم داشت. این افزایش مصرف را ما باید در جایی لحاظ کنیم تا به تشدید رقابت‌ها در بورس و افزایش قیمت البسه منجر نشود. الان در گریدهای پِت نساجی به طور متوسط ۲۸ درصد رقابت شکل گرفته است.
عدم اطمینان تولیدکننده نسبت به آینده بازار باعث خرید و دپو مواد اولیه می‌شود
چرا در تولید پِت نساجی رقابت صورت گرفته است، در حالی که شما می‌گویید در شش ماه اول گرید بطری تقاضا بیشتری دارد؟ آیا این موضوع ناشی از حضور دلالان نیست؟
طهماسبی: ما در محصولاتی کمبود داریم و دلال هم این موضوع به خوبی را میداند. در این شرایط تولیدکنندگان حد کامل سهمیه خود را خریداری می‌کنند چون از آینده بازار اطمینان ندارند. بنابراین بخشی از این مواد ممکن است در انبارهای تولیدکننده دپو شده باشد و بخشی هم به دلیل نظارت کاملی که در گمرکات نبوده، همراه با کالای دیگری، صادر شده باشد. لذا در سال جاری معاملات در همه محصولات در بورس، ۳۰ درصد بیشتر از سال قبل بود. در همین راستا معامله پت نسبت به سال گذشته ۲۶ درصد رشد داشته‌اند. البته همه این معاملات هم دلالی نیست، زیرا زمانی که تولیدکننده نسبت به بازار احساس عدم اطمینان پیدا کند، همه سهمیه را می‌خرد و دپو میکند.
معاملات پلی اتیلن ترفتالات در بورس کالا
به طور کلی در تولید پِت با کمبود تولید مواجه هستیم و شما اشاره کردید که همین عامل باعث شده است دلال از این ماده به عنوان کالای سرمایهای استفاده میکند. چرا ما در حوزه پت تولید کمی داریم؟ چرا پتروشیمی‌هایی شبیه پتروشیمی تندگویان احداث نکردیم تا تولید این محصول را افزایش بدهیم؟
طهماسبی: توسعه نامتوازن بالادست پتروشیمی ناشی از تفاوت قیمت خوراک بوده است. برای مثال الان متقاضیان زیادی داریم که دنبال احداث واحدهای متانولی هستند، زیرا وزارت نفت گاز طبیعی را با قیمت مناسبی به آنها می‌دهد، ولی در مقایسه با گاز طبیعی قیمت خوراک مایع در صنعت پتروشیمی بالا است و همین موضوع باعث می‌شود که واحدهای آروماتیکی ما حاشیه سود پایینی داشته باشند و بسیاری از آنها هم ضرر ده هستند.
آیا واقعا واحدهای آروماتیک ضررده هستند، یا مثلا پتروشیمی تندگویان که پت تولید میکند ضرر ده است؟
طهماسبی: نه منظور من صنایع بالادست آن است. پتروشیمی تندگویان تا چند سال پیش به دلیل سیاستهای خاصی که ما داشتیم و اشتباه هم بودند، ضررده بود. در آن دوران ما واردات بی‌رویه در زنجیره پِت داشتیم و همزمان پتروشیمی تندگویان هم تولید میکرد. خوراک پتروشیمی تندگویان بنزن است، بنزن محصول واحد آروماتیکی و میان‌دستی است. به همین دلیل ما باید برای واحدهای آروماتیکی که خوراک مایع هستند، تخفیفات با شرایط خاص قائل شویم تا بنزن تولید کنند. در حال حاضر چند طرح هم در این زمینه وجود دارد که مهندس محمدی در حال بررسی آنها است.
باید با سیاستگذاری درست به توسعه متوازن صنعت پتروشیمی کمک کنیم
شما اشاره کردید در دوره آقای محتشمی‌پور در دولت دهم در حوزه پایین‌دست پتروشیمی آسیبشناسی انجام شد و به نتایجی رسیدید. از آن زمان تا به الان چرا هیچ اقدامی برای احداث واحدهای بالادستی جهت حل مشکل کمبود تولید موا اولیه انجام نشده است؟
طهماسبی: یک دلیلش این بود که ما خوراک گازی زیادی داشتیم که از میادین مشترک با قطر به دست میآمد. اولویت بر این بود که هر چقدر می‌توانیم از این خوراک استفاده و براساس آن طرح تعریف کنیم. از طرفی دولت باید به خوراک مایع تخفیف بیشتری بدهد و شرایط خاصی برای آنها قائل شود که معمولاً دولت زیر بار این موضوع نمی‌رود.
وقتی طرح‌های خوراک مایع سوده‌ده نباشند، بخش خصوصی هم در این حوزه سرمایه‌گذاری نمی‌کند. اما باید سیاستگذاری‌ها به نحوی باشد که این مسیر برای سرمایهگذار جذاب شود.
طهماسبی: از سال ۸۸ که پتروشیمی‌ها خصوصی شدند، اکثر طرح‌ها در حوزه خوراک‌های گازی تعریف شدند زیرا حاشیه سود این طرح‌ها بیشتر است و این طبیعی است که بخش خصوصی به سمت سود بیشتر متمایل شود. در نتیجه تا جایی که ممکن بود واحدهای تولید متانول تعریف شدند ولی کسی سراغ تولید پِت و پلی پروپیلن نرفت.
پس مشکل با سیاستگذاری قابل حل است. یعنی وزارت نفت باید طوری سیاستگذاری کند که بخش خصوصی به سمت احداث واحدهای خوراک مایع متمایل شود. مثلا همین الان در بحث پالایشگاه‌سازی نیز مجلس با تصویب قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی و اعطای تنفس خوراک، بخش خصوصی را برای احداث پتروپالایشگاه تشویق کرده است.
طهماسبی: بله شاخک‌های بخش خصوصی تیز است و هر جا سود باشد، آنجا سرمایه‌گذاری میکند. ما در شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز قائل به این موضوع هستیم که ما باید با سیاستگذاری درست به پوشش خلاهای موجود در صنعت پتروشیمی کمک کنیم تا توسعه متوازن این صنعت اتفاق بیفتد و در نتیجه توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی که اشتغال و سوددهی بسیار بیشتری دارد انجام شود.
در بحث حاشیه سود پتروشیمی‌ها این موضوع مطرح است که آیا حاشیه سود پتروشیمی‌های خوراک مایع واقعا کم است یا اینکه حاشیه سود پتروشیمی‌های خوراک گازی خیلی زیاد است. یعنی یک راهکار برای هدایت سرمایه‌گذاران به پوشش خلاها می‌تواند کاهش حاشیه سود پتروشیمی‌های خوراک گازی باشد. نظر شما در این باره چیست؟
طهماسبی: بین این دو موضوع پارادوکس است. ما هم روی این سناریوها کار میکنیم که آیا قیمت خوراک گاز را افزایش دهیم یا قیمت خوراک مایع را کاهش دهیم یا تلفیقی از این دو را انجام دهیم. ولی واقعیت این است که حاشیه سود پتروشیمی‌های خوراک مایع حاشیه کم است و خیلی از آنها ضررده هستند. شما توجه داشته باشید که حتی اگر حاشیه پتروشیمی‌های خوراک مایع در حد ۴۰ الی ۵۰ درصد هم باشد باز هم با احتساب تورم، رقم بالایی نیست.
البته سود پتروشیمی‌های خوراک گازی هم واقعا بالا است و مثلا حاشیه سودهای ۷۰ درصدی هم بین آنها پیدا می‌شود. بنده روی اقتصاد واحدهای اولفینی کار میکردم و میدان که نرخ بازگشت سرمایه آنها به بالای ۵۰ درصد می‌رسد. ولی واحدهای HD حاشیه سود حدود ۱۲ درصدی دارند. خب نگاه کنید حاشیه ۱۲ درصد با توجه به سود بانکی ۲۰ درصدی، رقم پایینی است. لذا باید اینطوری حساب کنیم که مثلا سرمایهگذار به جای اینکه پتروشیمی احداث کند پولش را در بانک بگذارند، کدام یک به صرفه‌تر است.
پیشنهاد تعیین کف خرید پی.وی.سی برای بنگاه‌های پایین‌دست پتروشیمی
صنایع پایین‌دستی از نبود ماده پی.وی.سی نیز گلایه دارند. ریشه این مشکل چیست؟
طهماسبی: از آبان سال گذشته تا مردادماه امسال با مشکل کمبود پی.وی.سی مواجه شده بودیم، زیرا تقاضا برای این ماده اولیه افزایش یافته بود. از تیرماه امسال وزارت صمت اصلاحیه‌ای در ظرفیت شرکتهای خریدار انجام داد و حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد سهمیه‌های آنها را کم کرد. در نتیجه این اقدام التهاب بازار پی.وی.سی خوابید به طوری که ما هفته گذشته ۱۵ درصد از کل عرضهای که انجام دادیم، خریداری شد.
ما کف عرضه در بورس داریم و الزام میکنیم که پتروشیمی‌ها از این عدد نباید کمتر عرضه کنند، البته اگر بیشتر عرضه کنند مشکلی ندارد. اما در نقطه مقابل ما کف خرید نداریم و مثلا وقتی شرکتهای پایین دستی می‌بینند روند نرخ ارز نزولی است، خرید نمی‌کنند. اگر یک ماه این روند کاهشی ادامه یابد، بازار سقوط میکند و چیزی نمیخرند.
برای مثال در مهر ۹۸، ۶ هزار تن در هفته پی.وی.سی عرضه میشد و تنها ۳ الی ۴ هزار تن آن خریداری میشد، اما در اسفند ۹۸ حدود ۱۲ هزار تن عرضه شد که رقابت ۳۰ الی ۴۰ درصدی روی قیمت آن شکل گرفت و الان دوباره با کاهش نرخ ارز التهاب بازار خوابیده است. یعنی هر جا روند نرخ ارز نزولی باشد، بنگاه‌ها خرید مواد اولیه را به تاخیر می‌اندازند تا با قیمت کمتری بخرند و هر جا روند نرخ ارز صعودی باشد بنگاه‌ها فوری خرید می‌کنند و انبارهایشان را از مواد اولیه پر می‌کنند.
در حال حاضر اگر بنگاه‌های پایین‌دستی دو یا سه هفته پی.وی.سی خریداری نکنند، شرکتهای پتروشیمی با محدودیت انبار مواجه می‌شوند، لذا باید وارد بازار صادراتی شوند. در نتیجه به نظرم باید برای بنگاه‌های پایین‌دستی با توجه به ظرفیتشان کف خرید در نظر گرفته شود.
برنامه وزارت نفت برای تامین نیاز صنایع تکمیلی به پلی پروپیلن
پس تا به اینجا نتیجه این شد که در عرضه پِت با کمبود مواد اولیه مواجه هستیم، زیرا در گذشته محصولات زنجیره پِت نساجی وارد میشد و حالا واردات قطع شده است و همه تقاضا روی پتروشیمی تندگویان متمرکز شده است. در ماده پی.وی.سی نیز بر اساس تلاطمات نرخ ارز، تقاضا کم و زیاد می‌شود. درباره پلی پروپیلن این ماجرا از چه قرار است؟
طهماسبی: شرایط پلی پروپیلن یا پ.پ نیز شبیه شرایط پِت است و ما با کمبود مواجه هستیم و به همین دلیل برای این دو ماده اولیه مجوز صادرات صادر کردیم. بر اساس سیاستهایی که شرکت ملی صنایع پتروشیمی تدوین کرده است الان ما پتروشیمی اسلام آباد غرب به دنبال تولید پلی پروپیلن در یک واحد PDH هستیم تا پروپان را به پروپیلن تبدیل کنیم و سپس پروپیلن را به پلی پروپیلن تبدیل کنیم تا این کمبود برطرف شود.
معاملات پلی پروپیلن در بورس کالا
البته شرکت ملی پالایش و پخش نیز می‌تواند با ایجاد واحدهای RFCC در پالایشگاه‌ها اقدام به تولید پروپیلن کند ولی در حال حاضر تنها پالایشگاه اراک این واحد را دارد و حتی امکان افزایش ظرفیتش نیز وجود دارد که پیگیری نشده است. البته طبق آخرین صورت‌جلسه‌ای بنده در جریان هستم، آقای زنگنه شرکت پالایش و پخش را مامور کرده است که کاتالیست‌های پالایشگاه‌ها را عوض کنند تا بتوانیم افزایش تولید پروپیلن داشته باشیم.
با توجه به کمبود تولید پلی پروپیلن، چه سیاستی در بالادست برای افزایش تولید در نظر گرفته‌اید؟
طهماسبی: در حال حاضر روی افزایش ظرفیت تولید پلی پروپیلن تمرکز کرده و سناریوهای مختلفی را طراحی کرده‌ایم تا از طریق پالایشگاه، افزایش تولید داشته باشیم. طبق دستورالعمل آقای زنگنه در پالایشگاه شازند افزایش ظرفیت تولید پ.پ خواهیم داشت. یعنی اگر صد هزار تن از این ماده از پالایشگاه شازند محقق شود، شاید نیاز فعلی بازار تامین شود.
صنعت پایین‌دست پتروشیمی صنعت هوشمندی است از لحاظ اینکه اگر شرایط بستر خوراک برایش فراهم باشد، خود به خود با سرعت زیادی افزایش ظرفیت می‌دهد. همین ماسکی که ما در شرایط کرونا استفاده میکنیم، در سال ۹۲ اولین حجم تولیدی آن ۳۰۰۰ تن بود. الان ما به جایی رسیدیم که ۳۰ تا ۴۰ هزار تن مصرف می‌شود. پس اگر این مشکل کمبود پ.پ را در کوتاه مدت با پالایشگاه‌ها بتوانیم، برطرف کنیم و با افزایش ظرفیتی که در طرح‌های پیشران داریم، می‌توانیم در بلندمدت افزایش تولید پ.پ داشته باشیم.
مقایسه فاکتورهای بازار پت و پ.پ