عاقبت ترکمنستان چه می شود؟ پادشاه فقیر گاز
به گزارش نفیرنفت | خبرگزاری صنعت نفت ایران؛ صنعت گاز ترکمنستان با دشواریهای زیادی برای یافتن مشتری روبهرو است. سالها پیش، رهبران عشق آباد معتقد بودند با ساخت خط لوله آسیای مرکزی- چین در افق سال ۲۰۲۰ میلادی، سالانه ۶۵ میلیارد متر مکعب گاز به اژدهای زرد صادر خواهد شد.
ساخت پروژه خط لوله ترنس افغان به مقصد هند که به خط لوله تاپی مشهور شده، تاکنون پیشرفتی نداشته است. عدم اجرای پروژه تاپی را میتوان به بدشانسی ترکمنستان مرتبط دانست. مشکلات امنیتی و فقدان سرمایهگذار نیز به عدم اجرای این پروژه کمک کرده است.
آسیای مرکزی چین از چهار رشته تشکیل شده که از مجموع ظرفیت انتقال سالانه ۵۵ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی برخوردار است. بخش اعظم خوراک این خط لوله توسط ترکمنستان تامین میشود، اما همسایههای دیگر نیز در تامین خوراک آن نقش دارند.
از زمان راه اندازی پروژه در سال ۲۰۰۹ میلادی در مجموع ۲۹۰ میلیارد متر مکعب از گاز ترکمنستان به چین صادر شده است. ۴۶ میلیارد متر مکعب گاز نیز توسط قزاقستان و ازبکستان تامین شده است. برای افزایش میزان صادرات باید بخشی از مسیر خط لوله ازبکستان و تاجیکستان که با عنوان رشته خط دی شناخته میشود و از ظرفیت ۳۰ میلیارد متر مکعب در سال برخوردار است، ساخته شود.
اجرای این بخش تاکنون پیشرفت اندکی داشته است. البته چینیها نیز برای ساخت این بخش، اولویت اندکی قایل هستند. انستیتوی مطالعات انرژی آکسفورد در مقاله سال ۲۰۱۹ میلادی خود پیشبینی کرده که این بخش از خط تولید شده تا زمانی که از نگاه چینیها به عنوان یک بخش استراتژیک شناخته نشود، ساخته نمیشود.اینک یک سال پس از زمان انتشار آن مقاله، همچنان اجرای بخش خط لوله دی متوقف مانده است.
در سال ۲۰۱۹ میلادی، ترکمنها قرارداد فروش گاز به روسیه به عنوان مشتری پیشین و مهم خود را بار دیگر از سر گرفتند. فروش گاز ترکمنستان به روسیه به مدت سه سال متوقف شده بود. صادرات سالانه گاز عشق آباد به مسکو در سالهای گذشته ۵.۵ میلیارد متر مکعب بوده است. ایران نیز که در دو دهه گذشته از مشتریان کلیدی خرید گاز از ترکمنستان بوده، در سالهای اخیر واردات خود را متوقف کرده است.
*کابوس کرونا بر صنعت گاز عشق آباد
پس از گسترش هم گیری ویروس کرونا در اوایل سال گذشته میلادی، در ماه مارس ۲۰۲۰ میلادی رهبر چین با اعلام وضعیت اضطراری هشدار دادند که میزان خرید گاز خود را از ترکمنستان به شدت کاهش میدهند.
کاهش ۳۰ درصدی میزان واردات گاز از ترکمنستان باعث شد که درآمدهای رهبران عشقآباد سقوط چشمگیری داشته باشد. باورند روسیکاس، مدیر اجرایی موسسه مطالعات انرژی آی اچ اس مارکیت در گفتگو با وبگاه اوراسیانت میگوید: احتمالاً در سال ۲۰۲۱ میلادی شاهد بهبود میزان صدور گاز ترکمنستان خواهیم بود. اما در آینده نزدیک شاهد افزایش قابل توجه واردات گاز چین از آسیای میانه نخواهیم بود. چینیها با داشتن چند تامین کننده مختلف از آزادی عمل برای واردات گاز مورد نیاز برخوردار هستند.
اوایل ماه جاری، قربان اوغلی بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان در مراسم افتتاح یک ایستگاه تقویت فشار اعلام کرد: کشورش آمادگی لازم را دارد تا میزان صادرات به چین از طریق خط لوله آسیای مرکزی را به سرعت دو برابر کند. دولتمردان این کشور ۱۹۲ میلیون دلار برای ساخت و تکمیل زیرساختهای صادرات گاز به چین در نظر گرفته اند.
توسعه میدان گازی گالکینیش به عنوان دومین میدان بزرگ گاز طبیعی دنیا در صدر برنامههای عشق آباد قرار دارد. این میدان در سال ۲۰۰۶ میلادی کشف شده و از ۲۷ تریلیون متر مکعب ذخیره گاز طبیعی برخوردار است. شرکت سی ان پی سی چین یک قرارداد مشارکت تولید به ارزش ۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۹ میلادی با ترکمنستان امضا کرد.
چینیها فاز اول توسعه میدان را اجرا کردند. در مجموع ۸ میلیارد دلار از سوی شرکت سی ان پی سی برای این پروژه هزینه شده است. در سال ۲۰۱۶ میلادی تولید این میدان به ۳۰ میلیارد متر مکعب رسید. شرکت سی ان پی سی رهبری کنسرسیوم اجرایی فاز دوم توسعه این میدان را برعهده دارد.
توسعه این پروژهها در گروی رشد تقاضا است که در آینده نزدیک چندان امیدوار کننده نیست. این میدان بسیار عظیم بوده و امکان اضافه کردن فازهای دیگر وجود دارد. اما مهمترین موضوع یافتن بازارهای صادراتی است.
بازارهای صادرات گاز. شرق و یا غرب؟
پروژه خط لوله تاپی با ۱۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری و ظرفیت ۳۳ میلیارد متر مکعب صادرات گاز طبیعی در سال، بزرگترین فرصت ترکمنستان برای متنوع کردن بازارهای صادراتی و کاهش انحصار چین در خرید گاز این کشور است.
وزیر امور خارجه ترکمنستان در شانزدهم ژانویه امسال اعلام کرد که ساخت بخش افغانستان این خط لوله در آگوست ۲۰۲۱ میلادی آغاز خواهد شد. این پروژه ۱۸۰۰ کیلومتری با تاخیر زمانی زیادی روبه رو بوده است.
نگرانیهای امنیتی یکی از مهمترین موانع اجرایی این پروژه در کنار کمبود منابع مالی بوده است. چهار دولت مشارکت کننده در اجرای پروژه از بانک توسعه آسیایی درخواست کردهاند که تامین مالی پروژه تاپی را انجام دهد. رهبران عشق آباد امیدوارند که دولتهای خاورمیانه و به ویژه عربستان سعودی در این پروژه سهیم شوند. آنها دریافتهاند که سرمایهگذاران بزرگ چندان تمایلی به حضور در این خط لوله ندارند.
اگرچه رهبران هند و پاکستان بارها و تعهد خود به اجرای پروژه تاپی تاکید کردهاند، اما رهبران دهلی نو در مورد فرمول قیمتگذاری گاز این پروژه که در سال ۲۰۱۳ میلادی مورد توافق قرار گرفته، ناراضی هستند.
اروپاییها نیز یکی از مشتریان بالقوه گاز ترکمنستان محسوب میشوند. پنج سال پیش، ترکمنستان پروژه خط لوله ۲.۵ میلیارد دلاری شرقی- غربی خود را افتتاح کرد. بدین ترتیب امکان انتقال گاز تولید شده در میادین شرقی ترکمنستان به سواحل دریای کاسپین و در ادامه آذربایجان و بازار اروپا با استفاده از خط لوله پیشنهادی ترنس کاسپین فراهم شده است.
اما مشکل اصلی این است که ساخت خط لوله ترنس کاسپین تاکنون عملی نشده است. اتحادیه اروپا برنده تحقق ایده خط لوله ترنس کاسپین خواهد بود. اگر خط لوله ترنس کاسپین ساخته شود، رهبران عشق آباد به دستاوردهای بزرگی دست خواهند یافت.
سال گذشته در وبسایت شورای آتلانتیک به این موضوع اشاره شد که عشق آباد چند ایستگاه تقویت فشار در خط لوله شرقی_ غربی خود ساخته است تا امکان تزریق گاز به خط لوله ترنس کاسپین و ترانزیت گاز از شرق تا غرب دریای کاسپین فراهم شود.
دولت ترکمنستان تا زمان اجرای خط لوله های جدید خود باید بازارهای جدیدی برای گاز تولیدی اش بیابد.
رهبران ترکمنستان ساخت یک پروژه پتروشیمی با ۳.۴ میلیارد دلار بودجه را در سال ۲۰۱۸ میلادی انجام دادهاند. همچنین آنها یک واحد ۱.۷ میلیارد دلاری تبدیل گاز به سوخت مایع را در نزدیکی عشق آباد اجرا کردهاند. مصرف گاز پتروشیمی کیانلی ۵ میلیارد متر مکعب در سال می باشد.
چند شرکت اروپایی نیز طرحهای برای تولید و صادرات برق به ترکمنستان ارائه کردهاند، اما دارا بودن دولتی سوسیالیستی و غیرمنعطف و فقدان سازوکارهای جذب و تشویق سرمایهگذاران خارجی، مهمترین مانع در برابر اجرای این طرحها بوده است. آینده در دستان بهترینها، انعطاف پذیرترینها و کاراترینها است.
نویسنده: کریس ریکلتون
مترجم: محسن داوری