پس از انقلاب از ۶ مجتمع فعال به ۵۱ مجتمع پتروشیمی رسیده‌ایم
به گزارش نفیرنفت | خبرگزاری صنعت نفت ایران؛ با توجه به اهمیت انکارناپذیر صنعت پتروشیمی‌در توسعه پایدار و مزایای متعدد این صنعت برای شکوفایی و رشد اقتصادی کشور با رضا پدیدار کارشناس و عضو کمیسیون انرژی اتاق ایران گپ و گفتی داشتیم که مشروحش را در ادامه می‌خوانید:
لطفا از تفاوت آماری توان تولیدی صنعت پتروشیمی کشور در نقطه شروع فعالیت و امروز برای ما صحبت کنید…
صنعت نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی‌یک صنعت مادر است و اقتصاد ما و نگاه مسوولان هم علیرغم تحریم‌ها، همچنان نفتی است. به طور کلی در حوزه انرژی و تولید مواد هیدروکربوری، صنعت پتروشیمی‌از پرسودترین و توسعه یافته ترین صنایع در ایران و غرب آسیا محسوب می‌شود که بازارهای جهانی را هم جذب کرده است. از عمر پتروشیمی‌در ایران حدود ۵۵ سال می‌گذرد. قبل از انقلاب در سال ۱۳۳۷ و در مرودشت استان فارس، این صنعت فعالیتش را شروع کرد اما فقط ۲ تا ۵/۲ میلیون تن اوره (کود شیمیایی) تولید می‌کرد. عملاً صنعت پتروشیمی‌کشور در سال ۱۳۴۲ و با شکل گیری شرکت ملی صنایع پتروشیمی‌و با مالکیت دولت، شکل گرفت.
اکنون و در سال جاری ظرفیت تولید خالص انواع محصولات پتروشیمی‌به ۶۵ تا ۶۷ میلیون تن رسیده و برای سال آینده هم برنامه تولید ۷۵ میلیون تن دیده شده است که همین رقم در سال ۱۴۰۲ به ۱۰۰ میلیون تن خواهد رسید. تنوع تولیدات هم از ۳۷ نوع بالاتر رفته و در حال نزدیک شدن به ۱۱۴ محصول هستیم. البته علیرغم اینکه کشوری نفتی هستیم و قدمتی بالا در این حوزه داریم، در سبد محصولات جهانی سهم اندکی داریم. واقعیت این است که کشوری مانند کره جنوبی که ۲۰ سال بعد از ایران به این حوزه ورود کرد بیش از ۱۵۰ نوع محصول پتروشیمی‌تولید می‌کند. لازم به ذکر است که ایران در منطقه و جهان پس از گذشت ۵ دهه از عمر صنعت پتروشیمی، به جایگاهی استراتژیک دست یافته است. امروز صنعت پتروشیمی‌در صادرات غیرنفتی ما سهمی۳۴ درصدی دارد و این صنعت به دلیل ساختار اقتصاد ملی، زودبازده بودن و ارزآوری بالا همواره مورد توجه بوده و بازارهای زیادی برای تامین مواد اولیه در اختیار گرفته ایم اما این توجه به قدری نبوده که مراحل رشد و توسعه را کامل طی کند و در منطقه به جایگاه واقعی خود برسد.
به گواهی آمار، عمده پیشرفت صنعت پتروشیمی‌کشور پس از انقلاب صورت گرفته است. از روند این پیشرفت در ۴ دهه گذشته برای ما بگویید.
در حال حاضر صنعت پتروشیمی‌کشور نیمه خصوصی است. یعنی تقریباً ۷۵ درصد این صنعت خصولتی و ۲۵ درصدش کاملاً خصوصی است. پس از انقلاب و با توسعه نفت و گاز، صنعت پتروشیمی‌هم توسعه یافت. شاید بتوان گفت پتروشیمی‌ایران جزو معدود پتروشیمی‌های منطقه است که از زمان ایجاد تا بلوغ زمان کوتاهی را از سر گذرانده است. در دهه ۶۰ پتروشیمی ما حرف اول را در تولید الفین، آمونیاک، متانول و… در منطقه می‌زد و اگر جنگ تحمیلی رخ نمی‌داد حرف‌های زیادی برای گفتن داشت.
قبل از انقلاب فقط مجتمع پتروشیمی‌آبادان، پازارگاد، خارک، کربن اهواز، رازی، فارابی، بخش عمده‌ای از احداث پتروشیمی‌بندر امام (ایران ژاپن سابق) و طرح‌های توسعه پتروشیمی‌شیراز وجود داشت اما امروز این آمار به ۵۱ مجتمع رسیده است. در فاصله سال‌های ۵۷ تا ۶۷ و همزمان با جنگ، مرحله رکود این صنعت بود. البته پتروشیمی بندر امام و شیراز به صورت نیمه فعال کار می‌کردند. دوره بازسازی این صنعت در برنامه پنچ ساله اول (سال‌های ۶۸ تا ۷۲) و دوم (۷۴ تا ۷۸) بود. در سال ۷۳ برنامه توسعه نداشتیم. در برنامه دوم پتروشیمی اراک و اصفهان ایجاد شد و مجمتع‌های بندر امام و شیراز هم رشد کردند. در واقع ظرفیت تولید ۷/۲ میلیون تن در برنامه دوم به ۱۲ میلیون تن رسید.
در برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم هم که مرحله جهش پتروشیمی‌در کشور بود، ظرفیت از ۱۲ میلیون تن به بالای ۵۰ میلیون تن رسید. در برنامه چهارم ۴۰ طرح برای جذب بخش خصوصی ارائه شد اما اجرایی نشد که اگر می‌شد با ظرفیت ۳۵ میلیون تنی که در آن دیده شده بود، صنعت پتروشیمی‌امروز کارنامه موفق تری داشت. در برنامه پنجم هم خاطرم هست که حدود ۲۶ طرح توسعه ای و زیربنایی ارائه شد که عمدتا روی بهینه سازی مصرف خوراک پتروشیمی‌ها متمرکز بود و ظرفیت ۱۰ میلیون تنی در آن دیده شد بود اما بخش خصوصی به دلیل عدم اطمینان، از آن طرح‌ها استقبالی نکرد. در مجموع در برنامه ششم توسعه این ظرفیت به ۷۵ میلیون تن رسید و برای ۳-۴ سال آینده ظرفیت ۱۰۰ میلیون تنی دیده شده است. در حال حاضر از نظر ارزش تولیدات و جایگاه در صادرات غیرنفتی، محصولات پتروشیمی‌رتبه اول را دارد اما متاسفانه در منطقه به جایگاه آنچنانی نرسیده ایم. در این حوزه چین، کره جنوبی و… رشدهای قابل توجهی داشته‌اند.
همزمان با ۵۰ سالگی این صنعت، برنامه‌ای تحت عنوان “توسعه پایدار و متوازن صنعت پتروشیمی” نوشته شد که به اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ برسیم. این برنامه به کجا رسید؟
بله در همین راستا و برای توسعه اقتصادی پتروشیمی ۵۵ طرح تصویب شد اما متأسفانه به تحریم‌های اوایل دهه ۹۰ برخوردیم که طرح‌ها نیمه تمام ماند و برخی هم متوقف شدند. زمانی که دولت یازدهم روی کار آمد برخی از طرح‌ها شروع شدند و تا حدودی هم ارتقای سهم پتروشیمی‌در اقتصاد ملی و حضوری قوی تر ایران در بازارهای جهانی را رقم زدند. یکی از اتفاقات خوب حوزه پتروشیمی‌در ۱۰ سال اخیر، توسعه شرکت‌های دانش بنیان داخلی برای بومی‌سازی فناوری‌های نوین بود که قطعاً این اتفاق یک افتخار محسوب می‌شود. بدین ترتیب با توسعه بازار، تولیدات ما متنوع شد اما این اتفاق فقط در صنایع پایین دستی رخ داد و در بخش میان دستی و بالادستی هنوز نتوانسته ایم حرکت کنیم. برای اجرای طرح‌ها به منابع مالی نیاز داریم.
صنایع هیدروکربوری علاوه بر زودبازده بودن و پایین بودن قیمت تمام شده، مورد نیاز منطقه و جهان هستند. حاشیه سود قابل توجه ( بالای ۳۰ درصد) دارند که هیچ صنعت دیگری در ایران این حاشیه سود را ندارد. ضمن اینکه سهم آن در ارزش افزوده و تولید ملی بالاست و باید روند توسعه آن شروع شود. بدون شک از سال ۶۸ و با اتمام جنگ، طرح‌ها و برنامه‌های خوبی برای توسعه این صنعت دیده شد که اگر به درستی اجرا می‌شد قطعا امروز آمار درخشان تری برای صنعت پتروشیمی به ثبت رسیده بود.
امروز سهم ایران در ظرفیت جهانی تولیدات پتروشیمی دقیقاً چه عددی است؟
واقعیت این است که جایگاه ما در غرب آسیا هنوز بد نیست. در خاورمیانه سهم ۲۵ درصدی داریم و نباید فراموش کرد که کشورهای عربی نظیر عربستان پیشرفت بسیار زیادی داشته‌اند. امروز سهم تولید ما در جهان هم حدود ۳ درصد و ناچیز است.
در تأمین تجهیزات این حوزه تا چه حد به خارج وابسته‌ایم و میانگین درصد عملکرد تولید به ظرفیت اسمی در چه وضعیتی است؟
در تجهیزات ۲۰ درصد به خارج کشور وابسته‌ایم و ۸۰ درصد در داخل تأمین می‌شود. صنعت پتروشیمی باید به درستی مدیریت شود و خوراک مجتمع‌ها به موقع برسد تا مزیت‌های آن برای کشور محقق شود. عملکرد تولید نسبت به ظرفیت اسمی هم در این صنعت بالاست و بر اساس گزارشی که سال گذشته منتشر شد میانگین این عملکرد بالای ۸۰ درصد است که عدد بسیار خوبی است.
آیا با ایجادهاب جدید پتروشیمی‌در شرایط فعلی موافقید؟ و مهم ترین اهداف کلان صنعت پتروشیمی‌چه مواردی است؟
قطعاً باید به سمت ایجادهاب حرکت کنیم. من شخصا معتقدم این‌هاب‌ها بهتر است در مناطق آزاد و با مشارکت بخش خصوصی باشد. در سال‌های ۹۶ و ۹۷ در چابهار و با همکاری نیروهای مسلح و شستا این کار شروع شده است. باید هاب جدید در قشم، بوشهر، جاسک، لاوان و… ایجاد کنیم. اگر در این مناطق‌هاب پتروشیمی ایجاد کنیم قیمت تمام شده پایین‌تر می‌آید و دسترسی به خوراک، آسان‌تر است. همان جا می‌توان محموله‌ها را سوار بر کشتی و صادر کرد. به این ترتیب به قطب انرژی تبدیل می‌شویم. پتروشیمی‌از شاکله‌های اصلی اقتصاد ملی است و برای توسعه و رشد آن روی برنامه ششم حساب زیادی باز شده بود که متأسفانه تحریم این اجازه را نداد. به باور من اگر واگذاری‌های ذیل اصل ۴۴ قانون اساسی به درستی انجام می‌شد، بخش خصوصی می‌توانست در جهت راهبری عملیات بیشتر موفق باشد. در خصوص اهداف کلان این صنعت هم به روزرسانی دانش فنی، بهینه سازی و توسعه محصول و فناوری و همچنین تجاری سازی دانش فنی پتروشیمی قابل طرح است.