پوتین در مراسم رونمایی از این یخ شکن غول پیکر در بندر سنت پترزبورگ که در حقیقت سومین یخ شکن ساخت شرکت دولتی روس اتم است، گفت که اورال به روسیه اجازه خواهد داد تا صادرات خود را از مسیری جدید به صورت کامل محقق سازد.

گفتنی است، کشتی اورال به ۱۷۰ متر طول، قادر است یخ هایی با قطر ۳ متر را به راحتی شکسته و به پیمایش مسیر خود در قطب شمال ادامه دهد.

پیشینه روسیه در تولید یخ شکن های اتمی

اگرچه رونمایی از کشتی اورال به لحاظ اهمیت آن، توجه اذهان عمومی و بسیاری از رسانه های جهان را به خود جلب کرده، اما باید بدانیم که ساخت این کشتی پدیده جدید برای روسیه نبوده و در حقیقت، روس ها سال هاست که این پروژه را دنبال می کنند.

با آغاز جنگ سرد و رشد سریع فناوری هسته ای شوروی در دهه های ۶۰ تا ۹۰ میلادی، توسعه بسیاری از فناوری های مربوط به عرصه هسته ای مانند ساخت رآکتورها، غنی سازی، تولید تسلیحات هسته ای و غیر از یک سو، و توسعه صنایع دریایی به ویژه در بخش نظامی از سوی دیگر در دستور کار شوروی قرار گرفت. اما در آن زمان، دلایل اصلی مسکو برای تمرکز بر قطب شمال را می توان به اهمیت این بخش از کره زمین به عنوان مرزهای طبیعی و آبهای سرزمینی شوروی، فروش بخشی از مناطق قطب به آمریکا و لزوم تحمل همسایگی با واشنگتن در قطب عنوان کرد.

اما حقیقت این است که با وجود قرار گرفتن کشورهای اسکاندیناوی، کانادا، روسیه و گرینلند در نزدیکی عرض جغرافیایی قطب شمال، شاید هیچ یک ازآنها نتوانسته اند به اندازه روسیه از فرصت های موجود در این بخش از زمین استفاده کند.

از زمان روی کار آمدن ولادیمیر پوتین به عنوان رئیس جمهوری روسیه در سال ۲۰۰۰ و طرح های وی برای نوسازی و دگرگونی در اقتصاد این کشور، راه های دسترسی به بازارهای جهانی در اولویت کار روسیه قرار گرفت. یکی از مسائل مورد بررسی روسیه در روند توسعه اقتصادی این کشور به پیدا کردن مشتریان جدید برای منابع نفت و گاز به عنوان یکی از مهمترین اقلام اساسی روسیه در بخش صادرات باز می گردد. در همین راستا روسیه اقدام به توسعه و اجرای طرح های کلان و قابل توجهی مانند خط لوله انتقال گاز روسیه – ترکیه به نام Turkish Stream نمود.

توسعه میادین نفتی قطب شمال و افزایش صادرات نفتی روسیه
روسیه نخستین بار در آگوست ۲۰۱۷ میلادی توانست به صورت موفقیت آمیز نسبت به انتقال محموله ۳۰۰ میلیون دلاری گاز LNG خود از هامرفست نروژ به سمت بندر بوریئونگ کره جنوبی با استفاده از تانکر کره ای «کریستوف دی مارگری» آن هم ظرف ۱۹ روز اقدام کند که این به معنای طی کردن این مسیر در مدت زمانی ۳۰ درصد کمتر از مسیر سنتی اتصال به کره جنوبی یعنی کانال سوئز است.

روسیه برای ساخت و توسعه میدان گازی «شبه جزیره یامال» (Yamal Peninsula) تاکنون رقمی حدود ۲۷ میلیون دلار هزینه کرده و بهتر است بدانیم که ساخت و توسعه این پروژه به دستور مستقیم ولادیمیر پوتین انجام شده است. تانکر مارگری توانست یخ های به ضخامتی دستکم ۱.۲ متری قطب شمال را شکافته و ظرف مدت باور نکردنی شش روز و نیم، تمامی عرض قطب شمال را طی کند.

اما آنچه مسلم است در فصول سرد سال امکان این جا به جایی و ترانزیت دریایی از طریق قطب شمال کار چندان ساده ای نبوده و نیاز به ناوهای یخ شکن (Ice Breaker) دارد. به همین جهت روسیه تصمیم گرفته تا ساخت ناوشکن های جدید را آغاز نماید.

در همین راستا «دیمیتری راگوزین» معاون نخست وزیر روسیه در تاریخ ۲۷ دسامبر ۲۰۱۷ میلادی در گفتگو با خبرگزاری ایتارتاس روسیه از آغاز پروژه ساخت دستکم ۳ یخ شکن هسته ای جدید توسط این کشور خبر داده و گفت که مطالعه بر روی پروژه ساخت آنها توسط شرکت «روس اتم» آغاز شده است. بنا برتخمین های ارائه شده از سوی راگوزین، این یخ شکن ها که قرار است به نام های آرکتیکا، اورال و سیبر تولید شوند، بین سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ وارد آبهای قطب شمال خواهند شد.

راگوزین همچنین تاکید کرد که قرار است از این غول های هسته ای در جهت اسکورت تانکر های حمل گاز از شبه جزیره یامال استفاده شود.

به گفته دولت روسیه در صورت بهره برداری کامل از «مسیر دریای شمال» این کشور قادر خواهد بود گاز مایع و نفت تولید شده در شبه جزیره یامال را به غرب و شرق صادر کند. بنابر پیش بینی های انجام شده حدود ۳۰درصد گاز طبیعی، ۱۳درصد نفت و ۲۰درصد گاز مایع جهان در قطب شمال وجود دارد که یامال تنها بخشی از پروژه اکتشافی این منابع عظیم بوده و بسیاری از آنها هنوز به صورت کشف نشده باقی مانده است.

پروژه موسوم به Yamal LNG واقع در شبه جزیره یامال روسیه کلیدی ترین پروژه دریایی روسیه به حساب آمده که دارای ۲۰۰ چاه، یک فرودگاه و ۱۵ تانکر یخ شکن حامل LNG می باشد. به گفته مقام های روسی، یامال توانسته است در سال ۲۰۱۶ ، دو میلیون لیتر گاز مایع صادر کند و بر اساس تخمین های ارائه شده این رقم تا سال ۲۰۳۰ به ۵۰ میلیون لیتر در سال افزایش خواهد یافت.

تحریم های وضع شده علیه روسیه و صادرات گاز به چین

همانطور که در بالا اشاره شد، طرح تجاری سازی مسیر قطب شمال برای روسیه از مدت ها پیش آغاز شده و دولت روسهی دستکم از سال ۲۰۱۷ و پیش از آغاز درگیری ها در کریمه و شرق اوکراین روی این طرح متمرکز بوده است. اما این مهم را نیز نمی توان انکار کرد که شکل گیری تحریم های گسترده اقتصادی علیه روسیه که به صورت محدودیت های ترانزیتی نیز تا حد زیادی خودنمایی کمی کند، مقامات ارشد این کشور را بر آن داشته تا هر چه سریعتر به این طرح جامه عمل پوشانده و بهره برداری از مسیر قطب شمال را آغاز نمایند.

باید به یاد داشت که تحریم های ترانزیتی علیه روسیه تا آنجا بوده که در عمل، شاخه شمالی کریدور کمربند و جاده چین که از داخل این کشور می گذرد، از نخستین مواردی بود که اتحادیه اروپا آن را به منظور قطع شریان های بار وارداتی و صادراتی این کشور تحریم کرد.

از سوی دیگر، از زمان شکل گیری تحریم ها علیه روسیه، این کشور به بزرگترین صادر کننده گاز به چین تبدیل شده و در حقیقت بخش بزرگی از درآمد خارجی خود را مدیون فروش گاز به چینی ها است. لذا می توان اهمیت و چرایی تاکید مقامات روسیه بر راه اندازی هر چه سریعتر این کریدور که از آن به عنوان «راه ابریشم یخی» نیز ییاد می شود را دریافت.

تهدید بالقوه راه ابریشم یخی برای صادرات گاز ایران به چین

یکی از مهمترین مولفه ها در صادرات و ترانزیت، بحث هزینه های ناشی از حمل و نقل است که بخش مهمی از آن نیز وابسته به عنصر ژئوپولیتیک و شرایط توپوگرافی است. به این معنا که مسافت کوتاهتر و مسیر هموارتر همواره منجر به کاهش هزینه حمل و در نتیجه، کاهش قیمت تمام شده محصول صادراتی می شود.

در حال حاضر، روسیه و ایران، دو منبع بزرگ صادرات گاز به چین به حساب آمده که هر دو کشور نیز این منبع انرژی را با تخفیف قابل توجهی به چین می فروشند. به نوعی می توان گفت که علیرغم منافع استراتژیک همگون تهران و مسکو در بسیاری از مسائل بین المللی، در چین وضع اندکی متفاوت بوده و دو کشور رقیب تجاری یکدیگر محسوب می شوند.

اکنون با راه اندازی مسیر راه ابریشم یخی، باید به این نکته توجه داشت که دستکم مسافت مورد نیاز برای دسترسی گاز صادراتی روسیه به چین به نسبت مسافت ایران تا بنادر شرقی و جنوبی این کشور بسیار کوتاهتر بوده و تا اینجای کار، روسیه از حیث کوتاهی مسیر و مدت زمان مورد نیاز کمتر برای گاز رسانی به چین دست برتر را در برابر ایران دارد.

تنها موردی که از سوی دولت روسیه اعلام نشده، هزینه حمل گاز و نفت با استفاده از این کشتی های اتمی است که به دلیل انحصاری بودن فناوری آن در دستان مسکو، تخمینی هم در این خصوص وجود ندارد. اما آنچه مسلم است، روسیه دستکم در تولید قطعات و فناوری لازم برای ساخت رآکتور، زیردریایی و کشتی های هسته ای و سایر مواردی از این قبیل، کشوری صاحب تکنولوژی بوده و نیازی به وام گرفتن فناوری تولید یا تعمیر و نگهداری این ادوات از کشور دیگر را ندارد. لذا بعید به نظر می رسد هزینه حمل یا تعمیر و نگهداری این نوع کشتی ها به اندازی های باشد که صرفه اقتصادی برای حمل گاز به چین و سایر مناطق شرق و جنوب شرق آسیا را زیر سوال ببرد.

لذا در صورت ادامه اراده فعلی مسکو برای ساخت کشتی های هسته ای و تقویت زیرساخت های لازم در قطب شمال برای ترانزیت گاز به شرق، کار ایران طی ماه ها یا سال های آتی برای فروش گاز به چین با دشواری مواجه شده و تهران باید رقمی را به طرف چینی پیشنهاد دهد که بتواند با قیمت کاهش یافته گاز صادراتی روسیه در آن زمان، رقابت نماید!