میدان آرش در سطوح اقتصادی و سیاسی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا یک ذخیره مناسب برای تولید مقدار زیادی گاز بوده که قیمت آن از زمان شروع جنگ اوکراین افزایش یافته است. اما موقعیت آن و بحث حقوقی آن، از زمان اکتشاف در دهه شصت میلادی تولید آن را مختل کرده است. طبق اعلام شرکت نفت کویت، انتظار می‌رود این میدان دریایی که در سال ۱۹۶۷ کشف شد، روزانه یک میلیارد فوت مکعب استاندارد گاز و ۸۴۰۰۰ بشکه در روز میعانات تولید کند.

ریاض شامگاه روز سه‌شنبه مدعی شد «تنها عربستان سعودی و کویت» حق بهره‌برداری از منابع طبیعی میدان گازی «آرش» مورد مناقشه با ایران را دارند. مقام سعودی تأکید کرده که عربستان سعودی بار دیگر از ایران می‌خواهد که مذاکرات مربوط به ترسیم مرزهای شرقی منطقه آبی را که میان کویت و عربستان تقسیم شده آغاز کند. این ادعای عربستان پس از اعلام آمادگی تهران برای آغاز اکتشاف در میدان غنی از منابع طبیعی خلیج فارس صورت گرفت.

ماجرای میدان آرش

این میدان گازی در ایران با نام «آرش» و در کویت و عربستان سعودی «الدوره» شناخته می‌شود و تهران می‌گوید که در منطقه انحصاری اقتصادی خود قرار دارد، البته این مناقشه از چندین دهه پیش آغاز شده است. دوشنبه گذشته، کویت درخواست خود را از ایران برای از سرگیری مذاکرات در مورد تعیین مرزهای دریایی مطرح و مدعی شد که در زمینه دریایی با عربستان سعودی حقوق انحصاری دارد و دو کشور توافق کردند که به طور مشترک در سال ۲۰۲۲ آن را توسعه دهند.

میدان آرش در سال ۱۹۶۷ کشف شد و دارای ذخایر بزرگ گاز است که حدود ۱۱ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی، علاوه بر بیش از ۳۰۰ میلیون بشکه گاز و نفت تخمین زده می‌شود

کویت و عربستان سعودی با وجود مخالفت‌های تهران که این قرارداد را غیرقانونی توصیف کرد، توافقنامه‌ای برای توسعه میدان امضا کردند. اختلاف بر سر «میدان آرش» به شش دهه گذشته بازمی‌گردد. میدان گازی مذکور در سال ۱۹۶۷ در آب‌های خلیج فارس کشف و اختلاف از زمانی آغاز شد که ایران امتیاز دریایی را به شرکت نفت انگلیس و ایران اعطا کرد که بعداً به “BP” تبدیل شد، در حالی که کویت این امتیاز را به “رویال داچ شل” اعطا کرد. این دو امتیاز در بخش شمالی میدان همپوشانی دارند که ذخایر گاز طبیعی آن ۲۲۰ میلیارد متر مکعب برآورد شده است.

میدان آرش در منطقه دریایی بین کویت و ایران قرار دارد. این میدان در سال ۱۹۶۷ کشف شد و دارای ذخایر بزرگ گاز است که حدود ۱۱ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی، علاوه بر بیش از ۳۰۰ میلیون بشکه گاز و نفت تخمین زده می‌شود. اگرچه این میدان غنی از گاز طبیعی و میعانات گازی است، اما موقعیت آن در منطقه زیر آب بین عربستان سعودی و کویت و اختلاف با ایران، باعث اختلال در شروع تولید از آن شده است. ایران و کویت سال‌ها در مورد مرزهای دریایی غنی از گاز خود گفتگو کرده‌اند، اما همه آنها شکست خورده‌اند. عربستان سعودی نیز با توجه به اینکه منابع گاز و نفت فراساحلی با کویت در منطقه مشترک بوده، بخشی از مناقشه است.

ایران حفاری در آرش را در سال ۲۰۰۱ آغاز کرد که باعث شد کویت و عربستان سعودی با تعیین مرزهای دریایی خود و برنامه ریزی برای توسعه ذخایر نفتی مشترک موافقت کنند. محمد الفارس وزیر نفت کویت و عبدالعزیز بن سلمان بن عبدالعزیز وزیر انرژی عربستان در ۲۱ مارس ۲۰۲۲ از امضای توافقنامه‌ای برای توسعه میدان الدوره برای بهره برداری خبر دادند. انتظار می‌رود که توسعه میدان یک میلیارد فوت مکعب استاندارد گاز طبیعی در روز، علاوه بر تولید ۸۴۰۰۰ بشکه میعانات گازی در روز، تولید کند. مقرر شد بر اساس گزینه «جدایی دریایی» تولید به طور مساوی بین کویت و عربستان تقسیم و سهم هر یک از دو شریک در دریا جدا شود.

البته این توافق مورد پذیرش ایران نیست. بطوریکه چند روز پس از اعلام عربستان و کویت در مورد میدان، ایران اعلام که این توافقنامه “غیرقانونی” است، چون بخش‌هایی از میدان در محدوده آب‌های تعیین نشده بین ایران و کویت قرار دارد. بنابراین، نشان دهنده یک نقطه تنش مجدد بین دو کشور تهران و کشورهای خلیج فارس است. البته بعدا عربستان و کویت بر حق خود برای بهره برداری از منابع طبیعی در این منطقه و ادامه کار برای اجرای آنچه بر اساس صورتجلسه امضا شده بین آنها در ۲۱ مارس ۲۰۲۲ توافق شده، تاکید می‌کنند.

دلایل زیادی پشت تلاش ایران برای سرمایه‌گذاری در میدان آرش در آب‌های خلیج فارس وجود دارد. کشف و گنجاندن مقادیر جدید گاز طبیعی در ذخایر ایران، آن را به رقیب جدی روسیه برای عنوان کشوری که دارای بیشترین ذخایر گاز طبیعی در جهان است تبدیل خواهد کرد

دلیل اهمیت آرش

دلایل زیادی پشت تلاش ایران برای سرمایه‌گذاری در میدان آرش در آب‌های خلیج فارس وجود دارد. کشف و گنجاندن مقادیر جدید گاز طبیعی در ذخایر ایران، آن را به رقیب جدی روسیه برای عنوان کشوری که دارای بیشترین ذخایر گاز طبیعی در جهان است تبدیل خواهد کرد. همچنین، اخیرا عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی، از کشف بسیاری از میادین گاز طبیعی در این کشور خبر داده بود. این نشان می‌دهد که عربستان سعودی که نقش اصلی و محوری در بازار نفت دارد، می‌خواهد همین نقش و شاید نقش بزرگ‌تری را در بازار گاز طبیعی ایفا کند. این امر جایگاه اقتصادی و سیاسی آن را افزایش می دهد. در این زمینه، میدان عظیم آرش یک ستون مهم در حمایت از قدرت عربستان در بازارهای جهانی گاز است.

همزمان با افزایش تنش در منطقه خلیج فارس که دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی و نفت است، فشار بیشتری را بر آمریکا وارد می‌کند. هر گونه تنش در منطقه قیمت نفت و گاز را بیش از پیش افزایش می‌دهد و بر اقتصاد ایالات متحده که تورم اقتصادی و افزایش قیمت نفت در نتیجه جنگ روسیه و اوکراین خسته شده است، تأثیر منفی خواهد داشت.

در عین حال، ریاض می‌خواهد اتکای خود را به گاز به جای نفت در تولید برق افزایش دهد تا مقادیر ذخیره شده را به بازار صادر کند. همانطور که سود نفت هنگام صادرات بیشتر از سود گاز طبیعی است.در مورد کویت، کویت عمدتاً به واردات گاز برای تولید برق وابسته است و بنابراین استخراج گاز آن از میدان آرش میلیاردها دلار برای آن صرفه جویی می‌کند که برای واردات گاز از منابع مختلف پرداخت می کند.

ایران میادین نفت و گاز بسیاری را با کشورهای حوزه خلیج فارس مانند امارات متحده عربی، قطر و عمان مشترک است. ناگفته نماند که چنین اختلافاتی همیشه به صورت مسالمت آمیز یا دوستانه حل و فصل نمی‌شود

میدان آرش نه اولین و نه آخرین پرونده تنش‌دار ایران و کشورهای عربی خلیج فارس خواهد بود. روابط طرفین از قبل انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ غالباً متشنج بوده اما اخیرا دوباره با احیای روابط ایران و عربستان، احتمالا یخ روابط آب خواهد شد. برای نمونه جزایر ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از مهم‌ترین مسائلی است که بین ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس به طور کلی و امارات متحده عربی به طور خاص وجود دارد.

باوجود وسعت کوچک این سه جزیره، اهمیت استراتژیک و اقتصادی بسیار زیادی دارند، زیرا این جزایر مشرف بر تنگه هرمز هستند که روزانه حدود ۴۰ درصد از تولید نفت جهان از آن عبور می‌کند. بنابراین، کنترل این جزایر درواقع کنترل ترافیک دریایی در خلیج فارس است.

ایران میادین نفت و گاز بسیاری را با کشورهای حوزه خلیج فارس مانند امارات متحده عربی، قطر و عمان مشترک است. ناگفته نماند که چنین اختلافاتی همیشه به صورت مسالمت آمیز یا دوستانه حل و فصل نمی‌شود. حمله رژیم صدام حسین به کشور کویت در سال ۱۹۹۰ به بهانه اینکه کویت بیش از حد از میدانی واقع در مرز مشترک عراق و کویت تولید می‌کرد، نمونه آن است.

البته این نگرانی در مورد روابط با تهران و کشورهای عربی بسیار کمتر است. این نگرانی‌ها همچنین با افزایش قیمت جهانی انرژی و کمبود احتمالی منابع انرژی روسیه، در صورتی که قدرت‌های غربی و ایالات متحده تصمیم بگیرند سقف مخالفت با ولادیمیر پوتین را افزایش دهند و نفت و گاز روسیه را ممنوع کنند، افزایش می‌یابد.